Το Λύκαιο όρος, στα σύνορα των νομών Αρκαδίας και Μεσσηνίας, κατέχει ιδιαίτερη θέση στη μυθολογία και ιστορία της αρκαδικής γης. Στην ψηλότερη κορυφή του, τον Προφήτη Ηλία που ταυτίζεται με την αρχαία Κρητέα, λέγεται ότι κατέφυγε η μητέρα του Δία, η Ρέα, και γέννησε εκεί τον Δία, για να μην τον βρει και τον σκοτώσει ο Κρόνος. Γι΄αυτό, κατά την αρχαιότητα το Λύκαιο ήταν το ιερό βουνό των Αρκάδων. Στην κορυφή του υπήρχε ο περίφημος βωμός του Δία, ενώ στους πρόποδές του είχε κτιστεί η Λυκόσουρα, που κατά τον Παυσανία ήταν μία από τις αρχαιότερες πόλεις στην Ελλάδα, όπου διοργανώνονταν τα Λύκαια προς τιμή του Λυκαίου Δία. Οι πρώτες ανασκαφές στο όρος πραγματοποιήθηκαν στα τέλη του 19ου αι. Τα τελευταία χρόνια (2004-σήμερα) τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και με τη συνεργασία της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών ερευνητικό πρόγραμμα, συνδιευθυντές του οποίου είναι η Δρ. Α. Καραπαναγιώτου και οι D. Romano και M. Voyatzis (Arizona University). Στην ανασκαφή συμμετέχουν πολλοί φοιτητές από ελληνικά, ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια. Οι ανασκαφικές έρευνες έχουν φέρει στο φως τα περισσότερα από τα κτίρια και τα ιερά που αναφέρει ο Παυσανίας, όπως τον βωμό του Δία, το στάδιο, τον ιππόδρομο, αλλά και τμήμα της αρχαίας πόλης με λουτρά και δεξαμενές. Ο βωμός του Διός εντοπίστηκε στη νοτιότερη κορυφή του όρους, σε θέση με πανοραμική θέα σε όλη την Πελοπόννησο. Πρόκεται για βωμό τέφρας που έχει δημιουργηθεί από τα υπόλοιπα των θυσιών, από χώμα κατάμαυρο, γεμάτο από κάρβουνο, λείψανα καμένων οστών ζώων (πρόβατα, χοίροι, βόδια, κατσίκια, πτηνά) και μικροευρήματα (χάλκινα ειδώλια, αγγεία, ασημένια νομίσματα).
Η πυρά των θυσιών είχε διάμετρο σχεδόν 50 μ. Η λατρεία του Δία ανάγεται με βεβαιότητα στους μυκηναϊκούς χρόνους, ενώ πρόσφατα ευρήματα δείχνουν τη χρήση του χώρου ήδη από την 5η χιλιετία π.Χ. Το ιερό γνώρισε σημαντική ακμή στα γεωμετρικά, αρχαϊκά και κλασικά χρόνια και ήταν σε χρήση έως και την ελληνιστική περίοδο. Ανατολικά του βωμού υψώνονταν δύο κίονες, πάνω στους οποίους λέγεται πως στέκονταν δύο επίχρυσοι αετοί, σύμβολα του Δία. Στο λεγόμενο Κάτω Ιερό, έχουν αποκαλυφθεί ο Ξενώνας, μνημειακή λίθινη κλίμακα, ο ιππόδρομος και το στάδιο. Κοντά σε αυτά, στη θέση Λουτρά, βρίσκεται μεγάλο συγκρότημα ορθογώνιας κάτοψης που περιλαμβάνει μία εντυπωσιακή λιθόκτιστη δεξαμενή που πλαισιώνεται από μικρότερα δωμάτια, σε ένα από τα οποία βρέθηκαν λίθινοι λουτήρες. Σε ψηλότερο σημείο του λόφου, στη θέση Ανεμόρραχη, έχει βρεθεί μικρότερη δεξαμενή που πιθανότατα σχετίζεται με την πηγή Αγνώ πλησίον της οποίας –σύμφωνα με τον Παυσανία– γινόταν τελετή με την οποία ο ιερέας του Λυκαίου Δία εξευμένιζε τη νύμφη Αγνώ για την πρόκληση βροχής σε περιόδους μακράς ανομβρίας.
Πηγή εικόνων: Αρχείο Ερευνητικού Προγράμματος Λύκαιου Όρους-Δρ. Α. Καραπαναγιώτου
