Η Μονή θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Ορθόδοξου μοναχισμού στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με το Τυπικόν του μοναστηριού ιδρύθηκε το 1270 από τον αγιορείτη Σερραίο μοναχό Άγιο Ιωαννίκιο. Τον 14ο αιώνα η μονή ανακηρύχθηκε με αυτοκρατορικό διάταγμα Σταυροπηγιακή και Πατριαρχική, ενώ απαλλάχθηκε από οποιαδήποτε αυθαιρεσία των Οθωμανών. Τα προνόμια δεν εμπόδισαν τους μοναχούς να στηρίξουν ενεργά τον Απελευθερωτικό Αγώνα το 1821. Ο αρχηγός του επαναστατικού κινήματος στη Μακεδονία, Εμμανουήλ Παππάς, συνδεόταν στενά με τη μοναστική κοινότητα. Σταδιακά έως το 1945 η μονή ερημώθηκε, ώσπου το 1986 αναβίωσε ξανά με την εγκατάσταση γυναικείας αδελφότητας. Το 2010 μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε το αρχονταρίκι, το παλιό εκθετήριο, την τράπεζα, το μαγειρείο, τον ξενώνα και τους αποθηκευτικούς χώρους του μοναστηριού. Έκτοτε, το Υπουργείο Πολιτισμού και η μοναστική αδελφότητα καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες για τη διάσωση, τη συντήρηση και την αποκατάσταση του συγκροτήματος.
Η ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ, με ιδιαίτερη ευαισθησία και σεβασμό προς τη θρησκευτική και ιστορική αξία της μονής, ανέλαβε το έργο της αποκατάστασης ενός διατηρητέου, παραδοσιακού καταλύματος – «Χάνι»- κοντά στην είσοδο και την απόδοσή του ως σύγχρονου χώρου φιλοξενίας. Το κτίριο, γνωστό και ως κατοικία του αγωνιστή Εμμανουήλ Παππά, αναπτύσσεται σε τρεις στάθμες με συνολική επιφάνεια 462 τ.μ. και ενσωματώνει με ιδιαίτερα ευρηματικό τρόπο τη διαδρομή ενός μικρού χειμάρρου, καθώς και υδραύλακα παλαιού υδραγωγείου. Το συγκρότημα συνιστά αντιπροσωπευτικό δείγμα παραδοσιακής, μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής των αρχών του 18ου αιώνα και μοιράζεται το ίδιο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο των κτισμάτων της μονής (βαριά λίθινη βάση των ισογείων, ελαφριά από μπαγδατί ξύλινη ανωδομή, ξύλινα ανασυρόμενα κουφώματα από καστανιά, σαχνισιά, λίθινη στέγη με βαθιά εξέχοντα γείσα). Το έργο υλοποιήθηκε με γνώμονα τη διατήρηση του πνεύματος ενός παραδοσιακού μακεδονίτικου κτίσματος μοναστηριακού χαρακτήρα με καταλυματική χρήση -«Χάνι»-, αλλά και με διάθεση να αναδειχτεί το σύγχρονο πρόσωπο της νέας εγκατάστασης, άρτια ενταγμένης στο παραδοσιακό κέλυφος.
