Στο ακατοίκητο νησί Δεσποτικό, δυτικά της Αντιπάρου, πριν από σχεδόν 2500 χρόνια άκμασε ένα από τα μεγαλύτερα κυκλαδικά ιερά αφιερωμένα στον Απόλλωνα. Η συνεχιζόμενη συστηματική έρευνα στη θέση Μάντρα ξεκίνησε το 1997 υπό την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και έχει φέρει στο φως μία εκτεταμένη λατρευτική εγκατάσταση-τη μεγαλύτερη στις Κυκλάδες μετά από αυτή της Δήλου. Μέχρι σήμερα έχουν αποκαλυφθεί 22 κτίρια που χρονολογούνται στους γεωμετρικούς, αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους (8ος – 4ος αι. π.Χ.), ενώ τμήμα της εγκατάστασης αποτελούσαν και τα κτιριακά συγκροτήματα που έχουν εντοπιστεί στη βραχονησίδα Τσιμηντήρι. Το τέμενος του Απόλλωνα είχε έκταση περί τα 2,5 στρέμματα. Κοντά σε αυτό εκτείνονταν βοηθητικές εγκαταστάσεις και κτίρια, δύο πηγάδια και οργανωμένο σύστημα δεξαμενών συλλογής νερού. Αν και δεν σώζονται γραπτές πηγές σχετικά με την ιστορία της εγκατάστασης, τα αρχαιολογικά στοιχεία υποδεικνύουν πως η αρχαία πόλη της Πάρου, μία από τις πλουσιότερες κυκλαδικές πόλεις-κράτη τον 6ο και 5ο αι. π.Χ., πρωτοστάτησε στην ανάπτυξη του Ιερού.
Η χωροταξία αυτού, η αρχιτεκτονική των λατρευτικών κτιρίων, ο πλούτος και η ποικιλία των αναθημάτων μαρτυρούν πως ήταν ένα από τα πλουσιότερα λατρευτικά κέντρα των Κυκλάδων. Άλλωστε η θέση της εγκατάστασης στην είσοδο ενός υπήνεμου και προστατευμένου κόλπου, πάνω στις πιο πολυσύχναστες ναυτικές διαδρομές θα ήταν ιδανική για την προσέλκυση ταξιδιωτών από όλο το Αιγαίο. Μετά την ολοκλήρωση της αρχιτεκτονικής τεκμηρίωσης του ναού και του τελετουργικού εστιατορίου εγκρίθηκε ομόφωνα από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο η εφαρμογή της μελέτης αναστήλωσης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα έργα αναστήλωσης στις Κυκλάδες, αφού το μνημείο συμπληρώνεται σημαντικά καθ’ ύψος με αρχαίο και νέο υλικό, ώστε να γίνει απόλυτα κατανοητός ο μνημειακός χαρακτήρας του. Η εγκατάσταση στο Δεσποτικό είναι πλέον ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους στις Κυκλάδες αφού αποτελεί ένα ζωντανό μνημείο που διερευνάται, αποκαθίσταται και προστατεύεται για να αποδοθεί στο ευρύ κοινό. Η έρευνα στο Δεσποτικό έχει και ουσιαστικό εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αφού μέσω συνεργασιών με πανεπιστημιακά ιδρύματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό κάθε καλοκαίρι συμμετέχουν στην έρευνα δεκάδες εθελοντών φοιτητών και επιστημονικοί συνεργάτες.
Πηγή εικόνων: Αρχείο ανασκαφών Δεσποτικού-Γιάννος Κουράγιος
