Από το 2001 μέχρι σήμερα, μετά από δύο και πλέον δεκαετίες ερευνών στη θέση Μάντρα της νήσου Δεσποτικού και στην παρακείμενη νησίδα Τσιμηντήρι, τα αποτέλεσματα των ανασκαφικών ερευνών που διενεργούνται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Γιάννου Κουράγιου έχουν αλλάξει άρδην τα δεδομένα για το οικιστικό και λατρευτικό τοπίο των γεωμετρικών και αρχαϊκών Κυκλάδων. Η συστηματική ανασκαφή όχι μόνο έχει φέρει στο φως ένα πλουσιότατο ιερό του Απόλλωνα, αλλά και μια εκτεταμένη εγκατάσταση με διάρκεια ζωής πολλών αιώνων, 28 κτήρια, ένα σύστημα περισυλλογής και επεξεργασίας υδάτων και μεγάλες ποσότητες κινητών ευρημάτων.
Κατά το 2023 και 2024 η τοπογραφία της εγκατάστασης αναδιαμορφώθηκε σημαντικά. ΣτοΔεσποτικό οι εργασίες επικεντρώθηκαν στα κτίρια που βρίσκονται έξω από το αρχαϊκό τέμενος και στο σύστημα των δεξαμενών. Εντοπίστηκαν δύο νέα κτίρια, τα ΜΝ και Ω. Στο τελευταίο η ανασκαφή επεφύλασσε μεγάλες εκπλήξεις, αφού εκεί αποκαλυφθήκαν θραύσματα τουλάχιστον τριών κούρων, τμήμα ενός ανδρικού αγάλματος αυστηρού ρυθμού, μαρμάρινο αγαλμάτιο καθιστής μορφής και δύο μαρμάρινες βάσεις. Στις υπώρειες των λόφων νότια του τεμένους ολοκληρώθηκε η έρευνα του εκτενούς συστήματος συλλογής και επεξεργασίας υδάτων που αποτελείται από τέσσερεις δεξαμενές και κτιστό αγωγό. Πρόκειται για μοναδικό εύρημα στις Κυκλάδες που σύντομα θα αποκατασταθεί και θα αναδειχθεί.
Στη μικρή νησίδα Τσιμηντήρι που απέχει από το Δεσποτικό μόλις λίγα μέτρα και που κατά την αρχαιότητα ήταν ενωμένο με αυτό με μία στενή λωρίδα γης, ενός ισθμού, η συνέχιση των ανασκαφικών εργασιών έφερε στο φως δύο μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα, το ΑΤ και το ΒΤ, και δύο κυκλικές κατασκευές. Πιθανότατα πρόκειται για εγκαταστάσεις του λιμένα που υπήρχε κατά την αρχαιότητα και η κύρια περίοδος χρήσης τους τοποθετείται στον ύστερο 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. Εκτός από τις ανασκαφικές έρευνες, στο Δεσποτικό συνεχίστηκε με αμείωτο ρυθμό το πρόγραμμα αποκατάστασης και ανάδειξης των λατρευτικών κτιρίων του τεμένους με την αναστήλωση του αρχαϊκού Κτιρίου Δ, του δεύτερου σημαντικότερου κτιρίου του ιερού.
ΔΩΡΕΑ ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ
