Ο Άγιος Νικόλαος των Ψαρών δεσπόζει στην κορυφή ενός απόκρημνου υψώματος στο νοτιοδυτικό σημείο του νησιού. Σε αυτή τη θέση δημιουργήθηκε η πρώτη εγκατάσταση των μεταβυζαντινών χρόνων στα Ψαρά και λειτούργησε το διοικητικό, θρησκευτικό και κοινωνικό κέντρο του νησιού μέχρι την Καταστροφή από τους Τούρκους το 1824. Στο κέντρο αυτού του οικισμού κτίστηκε τον 17ο αιώνα ένας μικρός ναός αφιερωμένος στον ‘Αγιο Νικόλαο. Πάνω από αυτόν ξεκίνησε η ανέγερση του σημερινού ναού το 1785 και ολοκληρώθηκε το 1793. Πρόκειται για τρίκλιτη τρουλαία βασιλική με υπερώο και νάρθηκα. Ο Άγιος Νικόλαος συνδέεται με όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν το νησί. Εδώ λαμβάνονταν οι αποφάσεις για τη συμμετοχή των Ψαριανών στον Απελευθερωτικό Αγώνα. Από εδώ ξεκίνησε ο Κωνσταντίνος Κανάρης το μεγάλο κατόρθωμα της πυρπόλησης της Τουρκικής Ναυαρχίδας το 1822. Μετά τα μέσα του 19ου αιώνα ξεκίνησαν οι εργασίες αποκατάστασης του ερειπωμένου ναού. Η νέα εικόνα του Αγίου Νικολάου αγιογραφήθηκε στην Ερμούπολη το 1846 για να αντικαταστήσει την αρπαγμένη από τους Τούρκους αρχική και ιστορική εφέστιο εικόνα του Αγίου. Τον 20ό αιώνα έγιναν πολλές άστοχες προσπάθειες επισκευής του ναού που είχε πληγεί από σεισμούς, κεραυνό και επιθετικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες, καθώς και νεωτερικές επεμβάσεις που αλλοίωσαν την αρχική μορφολογία του. Στο διάστημα 2012-2015 πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης βάσει των εγκεκριμένων μελετών από το Υπουργείο Πολιτισμού και πλέον το μνημείο έχει ανακτήσει την αυθεντική ιστορική μορφή του.
