Στο εξαιρετικά ασφαλές, βαθύκολπο λιμάνι του Μέσα Νησιού της Αστυπάλαιας και στη θέση Βαθύ, η χερσόνησος Πύργος κατοικήθηκε στη μετάβαση από την Τελική Νεολιθική στην Πρωτοχαλκή Ι περίοδο (π. 3200-2800 π.Χ.) σε σημείο στρατηγικό, που εποπτεύει το στενό πέρασμα και απομονώνει τον γαλήνιο κόλπο από το τρικυμισμένο πέλαγος, αποφέροντας πλούτο στη ναυτική κοινωνία που εγκαταστάθηκε εδώ. Η οχυρωμένη ακρόπολη στο Βαθύ, κατάστικτη από βραχογραφίες που απεικονίζουν τα σύμβολα της ισχύος της κοινότητας (πολύκωπα πλοία, εγχειρίδια) αλλά και αποτυπώνουν τις μεταφυσικές της ανησυχίες (σπείρες), εμφανίζει εντυπωσιακά ογκολιθικές κατασκευές, περιβόλους, μονοπάτια και παράκτιες εγκαταστάσεις που διευκολύνουν τον ελλιμενισμό πλοιαρίων. Στα κτήρια των ακτών και μέσα σε πήλινα αγγεία η κοινότητα ενταφιάζει τα πρόωρα χαμένα μέλη της, με τους εγχυτρισμούς αυτούς να παρουσιάζουν ξεχωριστό ανθρωπολογικό και ιδεολογικό ενδιαφέρον για τα ταφικά έθιμα του προϊστορικού Αιγαίου. Στο ακρωτήριο κατά τον 4ο αι. π.Χ. ιδρύεται πύργος εποπτείας, τα λείψανα του οποίου μετατρέπονται σε παλαιοχριστιανική βασιλική με ενδιαφέρον ψηφιδωτό δάπεδο, χρονολογούμενο στον 5ο αιώνα μ.Χ. Πλούσια κτερισμένοι τάφοι του 11ου αιώνα τεκμηριώνουν τη συνεχή ακμή της θέσης. Μέσα από τα σημαντικά προϊστορικά, αρχαία και χριστιανικά μνημεία που η συστηματική έρευνα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων αποκαλύπτει, το Βαθύ προσφέρεται στην έρευνα ως ένα διαχρονικό πολύπτυχο της νησιωτικής Αρχαιολογίας του Αιγαίου.
Πηγή εικόνων: Αρχείο καθ. Α. Βλαχόπουλου, Σπ. Τριάντος
